Strach przed zakażeniem koronawirusem może skutecznie sparaliżować pracowników przed przyjściem do pracy w szkole. Nieusprawiedliwiona nieobecność może prowadzić do szeregu konsekwencji dla nauczyciela czy pracownika niepedagogicznego. Przepisy przewidują również sytuacje, kiedy pracownik może skutecznie odmówić wykonywania pracy bez żadnych konsekwencji.

Okres zawieszenia zajęć jest okresem pracy

Ograniczenie funkcjonowania jednostek systemu oświaty polega na zawieszeniu prowadzenia działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej. Formalnie jednak szkoła jako zakład pracy funkcjonuje.  Oznacza to konieczność zaplanowania pracy zarówno dla nauczycieli, ale i pracowników niepedagogicznych, również w kontekście ich przebywania w miejscu pracy.

Obecność fizyczna w szkole

Nauczycielom, ale i pracownikom na niektórych stanowiskach niepedagogicznych (szczególnie tym, którzy pracują na dokumentach, np. księgowy, pracownik kadrowo-płacowy, ale i informatyk), możliwe jest wprowadzenie pracy zdalnej. Zgodnie z art. 3 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych w celu przeciwdziałania COVID-19 pracodawca może polecić pracownikowi (również nauczycielowi) wykonywanie, przez czas oznaczony, pracy określonej w umowie o pracę, poza miejscem jej stałego wykonywania (praca zdalna).

W większości jednak przypadków trudno polecić wykonywanie obowiązków zdalnie, np. nauczycielom (którzy z różnych względów nie mają dostępu do środków komunikacji na odległość, internetu, komputera, generalnie sprzętu, na którym mogą wykonywać obowiązki w domu), sprzątaczkom, woźnym, konserwatorom, sekretarzom, itd. W takich sytuacjach pracodawca powinien zapewnić możliwość ich bezpiecznego przebywania i wykonywania pracy na terenie szkoły.

Są również i pracownicy, którym dyrektor nie zlecił pracy zdalnej, i nie ma dla nich pracy w szkole, jak kucharki, intendenci, pomoce nauczycieli. Dyrektorowi pozostają wówczas dwie możliwości. Po pierwsze, zezwolić tym pracownikom na pozostawanie w gotowości do pracy w domu. Po drugie, może powierzyć pracownikowi inną pracę (art. 81 § 3 Kodeksu pracy).

Środki ochrony w sytuacji świadczenia pracy w szkole

W przypadku pracowników wykonywującym obowiązki służbowe na terenie szkoły dyrektor powinien zapewnić im odpowiednie warunki do wykonywania tych obowiązków. Odpowiednie warunki to takie związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. Powinien zastanowić się nad tym, jakie procedury wdrożyć i jakie środki bezpieczeństwa wprowadzić, aby pomóc pracownikom. 

Jeżeli chodzi o środki bezpieczeństwa, to w tym przypadku przede wszystkim środki higieny osobistej i dostęp do urządzeń higieniczno-sanitarnych (art. 233 Kodeksu pracy) – w szczególności środki do mycia rąk wysokiej jakości o właściwościach dezynfekujących; maseczki i rękawiczki dla pracowników mających kontakt z rodzicami, czy innymi osobami, które pojawiają się w placówce.

Dyrektor powinien również wdrożyć określone polecenia co do systematycznego wietrzenia pomieszczeń, częstego mycia rąk, a także dezynfekowania miejsca pracy przed i po jej zakończeniu. Powinien zalecić, by pracownicy nie podawali rąk na przywitanie a także, by starali zachowywać odległość od innych osób (również współpracowników). Może podjąć decyzję, co do ograniczonej możliwości poruszania się osób z zewnątrz po terenie jednostki, skracać w razie potrzeby czas pracy pracowników czy wprowadzać zadaniowy czas pracy (na mocy porozumienia z pracownikiem), tak, żeby po wykonaniu zadań pracownik mógł pójść do domu (art. 140 Kodeksu pracy).

Kiedy pracownik może odmówić wykonywania pracy?

Reguluje to art. 210 Kodeku pracy wprowadzając pewne przesłanki, które muszą być spełnione.

W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

Zatem formalnie w warunkach szkolnych powinny być spełniona dwie przesłanki jednocześnie:

1) warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp (nie tylko za spełnienie formalnych wymogów bezpieczeństwa pracy, ale także za zapewnienie faktycznego bezpieczeństwa, wyrok Sądu Najwyższego z 13 września 2016 r., III PK 146/15),

2) warunki pracy stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika.

Pracownik nie może odmówić świadczenia pracy tylko dlatego, że boi się zarażenia koronawirusem. Sam strach nie może być podstawą do odmowy wykonywania pracy. Chodzi o zagrożenie bezpośrednie dla życia i zdrowia pracownika. Nie może to być zagrożenie wyłącznie potencjalne ani takie, które mogłoby jedynie pośrednio szkodzić jego zdrowiu. Należy przyjąć, że musi to być zagrożenie realne i obiektywnie sprawdzalne (np. w formie oficjalnych komunikatów sanepidu, wprowadzenia stanu epidemicznego). W razie ewentualnego sporu, czy pracownik miał prawo do zaprzestania pracy, wykazanie zgodności z prawem swego zachowania ciąży na pracowniku. Będzie musiał wykazać, że warunki, w jakich przyszło mu pracować nie są odpowiednie do przepisów (dyrektor nie zapewnił środków ochrony indywidualnej, nie wdrożył określonych procedur związanych z pracą w okresie epidemii, o których pisałem) i jednocześnie brak tych zabezpieczeń stwarza bezpośrednie zagrożenia dla zdrowia i życia w kontekście obowiązującej epidemii.

Przed powstrzymaniem się od wykonywania pracy pracownik powinien powiadomić dyrektora (por. wyrok SN z 9.05.2000 r., I PKN 619/99). Ponadto nie może ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla niego konsekwencji z powodu powstrzymania się od pracy, a za ten czas zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Wyjaśnienia PIP

W związku z licznymi wątpliwościami, dotyczącymi stosowania przepisów prawa pracy odnoszących się do relacji między pracodawcą a pracownikami w sytuacji zagrożenia zarażeniem koronawirusem SARS-CoV-2, Państwowa Inspekcja Pracy przygotowała odpowiedzi na pytania dotyczące tej problematyki: 

https://www.pip.gov.pl/pl/wiadomosci/108072,wyjasnienia-pip-w-zwiazku-z-koronawirusem.html

Co może dyrektor, gdy pracownik nie stawi się do pracy?

Jeżeli dyrektor nie uznaje nieobecności pracownika za usprawiedliwione, może podjąć różne działania - począwszy od zastosowania kar porządkowych, po zwolnienie dyscyplinarne w przypadku pracowników niepedagogicznych. Nauczyciela nie można zwolnić dyscyplinarnie, ale można uznać, że nieusprawiedliwienie nieobecności może być przesłanką do skierowania sprawy do rzecznika dyscyplinarnego (w ramach odpowiedzialności dyscyplinarnej).

Podstawa prawna:

• ustawa z 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 374),
• art. 81, art. 140, art. 210, art. 233 ustawy z 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (Dz. U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.).

Dariusz Skrzyński

20-03-2020